چکیده:

با توجه به اینکه عترت پیامبر (ص) در جایگاه ترجمان قرآن هستند، شناخت روایات آن بزرگواران در تفسیر قرآن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش حاضر به گونه شناسی روایات امام جواد (ع) و امام هادی (ع) در تفسیر قرآن می‌پردازد. مراد از گونه شناسی، تفکیک روایات وارد شده در تفاسیر نقلی، در گونه‌های متعدد، بر اساس میزان و نحوه‌ی ارتباط آن‌ها با تفسیر قرآن است. در مجموع، روایات رسیده از این دو امام بزرگوار (ع) در تفسیر قرآن، بالغ بر 9 گونه، بدین شرح است: 1- بیان معنای لغوی؛ 2- تبیین تفسیری؛ 3- تبیین معنای باطنی؛ 4- تطبیق بر مصداق؛ 5- بیان حکمت احکام و مسائل؛ 6- توضیح قصص قرآن؛ 7- اخبار از غیب؛ 8- استناد به آیات قرآن؛ 9- بیان علوم قرآنی. بسامد هر یک از گونه‌ها در میان روایات امام جواد (ع) و امام هادی (ع) اندکی متفاوت از یکدیگر است. به نظر می‌رسد که این تفاوت‌ها ناشی از تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران این دو امام بزرگوار (ع) بوده باشد، همان‌طور که شباهت‌های فراوان موجود در روایات ایشان نیز به دلیل شرایط مشابه دوران متوالی آن‌هاست. با این توضیح که فشار سیاست وقت بر امام جواد (ع) و امام هادی (ع) و شیعیان آن‌ها، سبب کثرت روایات «تطبیق بر مصداق» در کلام آن دو بزرگوار (ع)، جهت تبیین جایگاه اهل‌بیت (ع) و نیز شناخت دشمنان ایشان بوده است. چنانکه می‌توان تشدید فشارها در دوران امام هادی (ع) را علّت افزایش حجم عرضی (حجیم‌تر شدن) روایات این‌گونه در کلام آن حضرت (ع) دانست.

نوشتن دیدگاه