چکیده:

 اهمیت و جایگاه شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید در میان متون علوم دینی و همچنین جایگاه و نقش تأثیرگذار شخصیتی همچون عمر بن خطاب در تاریخ اسلام و به‌خصوص در موضع‌گیری‌های شارح نهج‌البلاغه، نگارنده را بر آن داشت که دیدگاه‌ها و دفاعیات شارح معتزلی در مورد عمر بن خطاب را به بوته نقد و بررسی بکشاند. دیدگاه‌های ابن ابی ‌الحدید درباره عمر در دو حوزه تاریخی و کلامی تقسیم‌بندی می‌شود. وی در خلال برخی مباحث تاریخی تلاش دارد به طرق مختلف همچون ذکر روایات تاریخی در فضیلت عمر و هم‌چنین منقولات و استنادات تاریخی، شخصیتی صالح، سالم و مصون از هرگونه طعن و اشتباهی از وی به تصویر بکشد. هم‌چنین شارح وقتی از جنبه کلامی به شخصیت و نوع عملکردهای عمر می‌پردازد به روش‌های گوناگون مانند آوردن احادیث در فضل عمر، استنادات و تحلیل‌های کلامی، پاسخ به مطاعن و دیگر روش‌ها سعی بر دفع اتهامات و مطاعن وارده بر عمر دارد. در واقع دیدگاه‌های شارح در مورد عمر بیشتر جنبه دفاعی داشته و او در این راه برای رسیدن به هدف خویش به هر روش و طریقی متوسل می‌شود که ضرورت بررسی و نقد این دیدگاه‌ها به همین دلیل است. دیدگاه‌های ابن ابی ‌الحدید درباره عمر بن خطاب غالباً نشأت گرفته از تعصب ورزی‌هایی است که کم و بیش در جای‌جای شرح نهج‌البلاغه و در مورد موضوعات مختلف دیده می‌شود. وی تاریخ را به‌گونه‌ای روایت می‌کند که نتوان خدشه‌ای بر عملکردهای عمر وارد ساخت و در این راه به تقطیع، تحریف و ذکر دیدگاه‌های مورد پسند خود می‌پردازد و استنادات تاریخی او معمولاً به منابعی است که مورد قبول خود او پیروان اهل تسنّن است. هم‌چنین دیدگاه‌های کلامی ابن ابی ‌الحدید درباره عمر حاصل مبانی فکری و اعتقادی شارح است که بسیاری از آن‌ها قابل نقد و قابل رد می‌باشد.

کلیدواژه‌ها:ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، عمر بن خطاب، دیدگاه کلامی، دیدگاه تاریخی، بررسی و نقد.

فصول پایان‌نامه:

این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* بیان مسئله
* اهمیت و ضرورت تحقیق
* سؤالات تحقیق
* فرضیات تحقیق
* پیشینه تحقیق
* چارچوب نظری تحقیق
* ابن ابی الحدید و شرح نهج‌البلاغه‌ی او
* نگاهی به سیره عمر بن خطاب
* مباحث ابن ابی الحدید درباره‌ی عمر
* سخنی درباره کلام 223 نهج‌البلاغه
فصل دوم: «دیدگاه‌ها و دفاعیات ابن ابی الحدید درباره عمر بن خطاب»
* دیدگاه‌ها و جنبه‌های تاریخ دفاع ابن ابی الحدید درباره عمر
* دیدگاه‌ها و جنبه‌های کلامی ابن ابی الحدید درباره عمر
* تحلیل عملکرد
فصل سوم: «نقد دیدگاه‌ها و دفاعیات ابن ابی الحدید درباره عمر بن خطاب»
* بررسی نقد دیدگاه‌ها و دفاعیات تاریخی ابن ابی الحدید درباره عمر
* بررسی و نقد دیدگاه‌ها و دفاعیات کلامی ابن ابی الحدید درباره عمر
فصل چهارم: «جمع‌بندی و نتیجه‌گیری».

نوشتن دیدگاه