چکیده:

 سیر نزولی آیات دربردارنده دستورهایی به مسلمانان جهت چگونگی رفتار با اهل کتاب است، این دستورات از پیشی گرفتن مدارا بر شدت در رفتار با اهل کتاب حکایت دارد. دستور به رفتارهای مداراجویانه را می‌توان در فرمان به مجادله احسن و گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز، فراخوانی به مشترکات دینی در آیات قرآن کریم یافت و نظرات سه مفسر معاصر یعنی طباطبایی، رشیدرضا و دروزه در زمینه مدارا و جدال احسن دارای وجوه مشترک می‌باشد. پس از طی دوران مدارا برخورد قرآن متفاوت می‌گردد به‌گونه‌ای که فرمان به پیروی نکردن و دوست نگرفتن از آنان صادرشده که طباطبایی اذعان دارد مراد از ولایت دوستی است، اما رشیدرضا و دروزه عدم هم‌پیمانی تفسیر کرده‌اند و سرانجام دستور رویارویی و فرمان جهاد با اهل کتاب و دریافت جزیه صادر می‌گردد؛ که در این رابطه طباطبایی حق حیات و آزادی را تنها تحت حکومت اسلامی و خضوع در برابر آن به رسمیت می‌شناسد و معتقد است اهل کتاب به دلیل انحراف از اصل توحید در مسیر خلاف فطرت گام برداشته و دچار شرک هستند و نهایتاً باید میان جنگ، پذیرش اسلام و یا پرداخت جزیه یکی را برگزینند. ایشان به خروج پیروان ادیان توحیدی از دایره آزادی و سلب حق حیات ایشان معتقد است و توحید و شرک را تضادی آشتی‌ناپذیر می‌داند؛ اما در نگاه رشیدرضا مفسر اصلاح‌گر، جهاد صرفاً دفع تجاوز و رفع فتنه و مانع از اعمال فشار و اکراه انسان‌ها و تضمین آزادی در پذیرش دین است نه وادار کردن دیگر ادیان به پذیرش اسلام؛ و تأکید بسیاری بر آزادی عقیده دارد، ایشان حق انسان‌ها را به رسمیت شناخته و معتقد است که در انتخاب دین و پیروی از هر آیینی مختار هستند. دروزه جهاد مشروع را جهادی می‌داند که جنبه تدافعی داشته باشد و مسلمانان تحت هیچ شرایطی به ادامه جنگ تا اسلام آوردن دشمنان فرمان نیافته‌اند مگر این‌که دشمن قصد تجاوز و آزار داشته باشد، وی عمیقاً به آزادی مذهب در حکومت معتقد است و جهاد را تنها با گروه متجاوز اهل کتاب جایز می‌داند.

نوشتن دیدگاه