چکیده:
سرزمین ایران در تمامی اعصار و قرون اقوام و نژادهای گوناگونی را در خود جای داده است. این گوناگونی و تفاوت همواره موجبات اختلافات و مشاجرات فرهنگی و مذهبی را در این سرزمین مهیّا ساخته است؛ اما در ادواری از تاریخ ایران بنا به دلایل گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی،... زمینه‌های بیشتری برای این رویارویی‌ها فراهم گشته است. یکی از این دوره‌های حساس و ویژه، عصر صفویه می‌باشد. اندکی قبل از شکل‌گیری رسمی این سلسلۀ شیعی در ایران، با کشف دماغۀ امید نیک کاروان استعمار غرب به سوی خاورزمین روانه شده بود و همچون تمامی فاتحان تاریخ، به علت موقعیت استراتژیک ایران، این سرزمین را رزمگاه خویش ساخته بود، به این معنی که در این دوران، علاوه بر تمامی اقوام و نژادهای گوناگون ایرانی‌تبار، غرب نیز مادۀ تازه‌ای بر این معجون افزود؛ چرا که سوغات این کاروان برای ایران و دیگر جوامع شرقی، مبلغان مذهبی متعصبی بود که می‌آمدند تا با آموزش میراث کلیساهای قرون وسطی، اندیشۀ مردم خاورزمین را برای پذیرش استعمار آماده سازند. از سوی دیگر این عصر، دوران رونق مکتب تشیع در زمینۀ فقه و فلسفه و دیگر علوم بود بنابراین در عصر صفوی از هر جهت زمینه برای رویارویی اندیشمندان دینی اقوام و مذاهب گوناگون مهیا بود. در میانۀ عصر صفوی با تساهل مذهبی بی‌سابقه‌ای که در خصوص مسیحیان در ایران حکم‌فرما بود، لحظه‌لحظه بر قدرت تبلیغی میسیونرهای مسیحی افزوده شد و با ساخت کلیساها و صومعه‌های بی‌شمار در اکثر شهرهای ایران، سعی در القای عقاید مسیحی خود به بومیان بی‌آلایش ایران نمودند، از طرف دیگر در سایۀ حکومت شیعی، روزبه‌روز تعداد علما و اندیشمندان شیعه بیشتر و بار علمی آن‌ها سنگین‌تر گردید و در نتیجۀ جایگاه اجتهادی آن‌ها در نزد مردم بالاتر رفت؛ بنابراین از این زمان (میانۀ عصر صفوی) نبردی مذهبی میان دو گروه آغاز گردید که تا سال‌های پایانی عصر صفوی همچنان ادامه داشت. نتیجۀ این نبرد فرهنگی مذهبی، به صورت تألیفات و تراجم و در برخی موارد گزارش‌های تاریخی، برجای مانده است؛ بنابراین در این پایان‌نامه در نظر داریم با استفاده از روش توصیفی _ تحلیلی، ضمن شناخت نقش و جایگاه اندیشمندان شیعه و مبلغان مذهبی این عصر که تمامی از میان مسیحیان هستند، زمینه‌های برخورد میان دو گروه را مورد بررسی قرار داده و به بازشناسی آثار تقابلی و روابط تعاملی میان دو گروه بپردازیم؛ البته در این میان نمی‌توان نقش ساختاری دولت صفوی را در ایجاد این روابط دوسویه در نظر نگرفت.
کلیدواژه‌ها: تشیع، اهل کتاب، هیئت‌های تبشیري، کلیسا، صفویه.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در شش فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* تبیین مسئله پژوهشی و اهمیت آن
* اهداف
* پرسش‌ها
* فرضیات
* پیشینه تحقیق
* روش تحقیق و مراحل آن
* بررسی منابع و مآخذ
فصل دوم: «بررسی نقش و جایگاه اهل کتاب در جامعۀ عصر صفوي و در ساختار فرهنگی، مذهبی این عصر»
* وجه‌تسمیۀ اهل کتاب
* اقلیت زردشتی در ایران عصر صفوي
* اقلیت یهودي در ایران عصر صفوي
* اقلیت مسیحی در ایران عصر صفوي
فصل سوم: «بررسی نقش و جایگاه علماي شیعه در دوره صفوي»
* نقش علما و اندیشمندان در دولت صفویه
* مشاغل اداري علما در عصر صفوي
* مناصب غیر رسمی علما در دوره صفوي
* حقوق و مستمري صاحب‌منصبان دینی
* موضع‌گیری روحانیت در برابر حکومت صفوي
* ارتباط کلی شاهان صفوي با علما
فصل چهارم: «علل زمینه‌ساز ایجاد ارتباطات فرهنگی و مذهبی میان اندیشمندان شیعه و مسیحیان»
* ارتباط با هندوستان
* ارتباط با اروپاي مسیحی
* علاقه‌مندی شاه و دربار صفوي به مباحثات دینی و اعتقادي
فصل پنجم: «تقابلات تفکرات شیعی و تبلیغات مسیحی»
* آثار تقابلی اندیشمندان مسلمان و متفکران مسیحی
* مناظرات تقابلی اندیشمندان مسلمان و متفکران مسیحی
فصل ششم: «تعاملات اندیشمندان شیعه و اهل کتاب»
* دیدگاه علماي شیعه در خصوص اهل کتاب
* تعاملات فرهنگی، مذهبی
* تعاملات غیر مذهبی
نتیجه‌گیری.
