چکیده:
نفاق از جمله مفاهیمی است که با ظهور اسلام در شبه‌جزیره پا به عرصه ادبیات عرب گذاشت و با ورود اسلام به مدینه به یکی از مفاهیم پدید آمده در فرهنگ اسلامی بدل گردید. از این روست که برای شناخت دقیق این مفهوم قرآن به‌عنوان اولین متن ظهور آن در ادبیات اسلامی مهم‌ترین منبع مطالعه به شمار می‌رود. مطالعه قرآن با هدف شناخت این مفهوم ما را با عناصر اساسی معنا در این واژه آشنا می‌کند و نشان می‌دهد که در نفاق چه عناصر معنایی وجود دارد که آن را از مفاهیم مشابهی چون فسق و تقیه جدایی می‌بخشد. مطالعه و تجزیه و تحلیل آیات قرآن ما را متقاعد می‌کند که نفاق به‌عنوان یک پدیده اجتماعی؛ حرکتی هدفمند و خصمانه بوده است که می‌کوشیده تا مخالفت خود را با حاکمیت پیامبر (ص) بر مدینه مخفیانه و پنهان به سرانجام برساند و آن را منهدم نماید. بدیهی است عنصر مخالفت با حاکمیت پیامبر (ص) بر مدینه از عناصر اساسی معنایی مفهوم نفاق به شمار می‌رفته و درست همین عنصر مهم معنایی بوده است که آن را از مفهوم فسق کفر و شرک جدا می‌کرده است. با این‌همه در دوره‌های پسین اسلامی دو مفهوم فسق و نفاق سخت درهم‌آمیخته و مصادیق هر یک به‌جای دیگری تلقی شده است. آنچه که مهم است این است که پیامبر (ص) به‌عنوان حاکم اسلامی و کسی که نوک این پیکان به سمت او نشانه رفته در مقام مقابله با این پدیده چه رفتاری در پیش گرفته و چه الگوهای رفتاری را به اطرافیان خود پیشنهاد داده است. برای یافتن این الگوی رفتاری منافقان عمدتاً یک راه اساسی وجود داشته و آن مراجعه به کتب سیره و کشف آن دسته از برخوردهایی است که فراتر از برخوردی موردی پا در عرصه رفتار گذاشته است. راه دیگر نیز تجزیه و تحلیل آیاتی از قرآن است که پیامبر (ص) را به رفتاری در برابر منافقان توصیه می‌کند و یا رفتاری از ایشان را در برابر منافقان گزارش می‌نماید. بی‌شک از آنجا که نگاه این دو متن به پیامبر (ص) و زندگی او سخت متفاوت است طبیعی است که گزارش‌های آن‌ها نیز از سیره نبوی گاه متفاوت بوده و هریک زوایایی را نقل کرده و یا به برخی رفتارها اهمیت داده‌اند این تحقیق علاوه بر بررسی مفهوم نفاق در اندیشه اسلامی کوشیده است تا گزارش‌های قرآن و کتب سیره را از رفتار پیامبر (ص) با پدیده نفاق بررسی کرده و میان آن‌ها مقایسه و تطابقی ارائه نماید.
مقالات مرتبط:
مطالعه معنا شناختی نفاق در قرآن کریم، مهدی غفاری، پیام جاویدان، پاييز 1384، شماره 8، (18 صفحه، از 21 تا 38).
