چکیده:
در این تحقیق در سه فصل، با رویکردی تفسیری _ فقه الحدیثی و با نگاهی میان‌رشته‌ای و ناظر به نیازهای مفهومی نظام اسلامی به جایگاه مفهوم قرآنی «برکت» می‌پردازیم. از آنجا که ترویج سبک زندگی غربی به‌عنوان ستون اصلی جنگ نرم همچون توفانی سهمگین جوامع بشری را درنوردیده و معضلات بی‌شماری را برای آن‌ها به وجود آورده است و از آنجا که یکی از مهم‌ترین آثار این پدیده، ایجاد احساس فقر در جوامع است، لازم است با بررسی ابعاد مادی و معنوی الگوی اسلامی توزیع ثروت و خصوصاً تأثیر عوامل معنوی بر جنبه‌های مادی آن، به راهکارهای رفع احساس فقر در سبک زندگی اسلامی بپردازیم. بر همین اساس به بررسی مفهوم برکت به‌عنوان یکی از عوامل معنوی که علاوه بر آثار مادی و محسوس، آثار تربیتی گسترده‌ای نیز در کنار قناعت و ... به همراه دارد می‌پردازیم که این عوامل در مجموع یک نظام تربیتی جامع در کنار توزیع ثروت مادی شکل می‌دهد که نشانگر جامعیت اسلام نیز هست؛ بنابراین در فصل اول به بررسی تعریف و کلیاتی پیرامون مفهوم برکت، معنای لغوی و اصطلاحی آن و از سوی دیگر چگونگی اثرگذاری آن می‌پردازیم. از سوی دیگر، برکت نه‌تنها موجب روحیه استغنا می‌گردد بلکه از حیث مادی نیز می‌تواند با فزاینده کردن اثر مال، جنبه جبران کننده برای طبقات پایین جامعه داشته باشد؛ همچنین باور به برکت و ثبیت روحیه قناعت موجب می‌شود تا حد کفاف و نیازمندی‌های انسان تغییر یافته در نتیجه احساس فقر او نیز دستخوش دگرگونی شده و بر این اساس تعریف فقر و خط فقر نیز برای او متفاوت از دیگران باشد؛ بنابراین، بررسی رابطه برکت با هر دو جنبه مادی و معنوی توزیع ثروت، از دیگر مسائلی است که در فصل دوم این تحقیق مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در فصل سوم به این موضوع خواهیم پرداخت که تعادل روانی جامعه و پیشگیری از بحران‌های اجتماعی ناشی از شکاف‌های طبقاتی با روش تربیتی و معنوی خاص، مهم‌ترین هدف در الگوی اسلامی توزیع ثروت بوده و حتی اهمیت بیشتری از نفس توزیع عادلانه ثروت از جنبه مادی دارد، به همین دلیل اولویت آن از بین بردن احساس فقر در جامعه و مقابله با جنگ نرم تشدیدکننده این احساس می‌باشد که بنا داریم از این جنبه نیز به واکاوی نقش برکت در نسبی بودن مفهوم فقر و تأثیر آن بر کاهش احساس فقر بپردازیم. اسلام الگویی جامع در توزیع ثروت دارد که منحصر در عناصر مادی نبوده و شامل عناصر معنوی نیز می‌شود؛ به عبارت دیگر، اسلام یک منظومه تربیتی و اخلاقی را به‌عنوان مکمل توزیع عادلانه ثروت در جامعه در نظر گرفته است تا آثار سوء شکاف‌های طبقاتی را از بین برده و مانع از بروز بحران‌های اجتماعی ناشی از آن شود. در این میان، برکت به‌عنوان یکی از عوامل فوق مادی که خود حاصل از عواملی مادی یا معنوی است، آثار گسترده مادی و معنوی به دنبال دارد که آثار آن می‌تواند در جنبه مادی، موجب نوعی جبران و امدادی الهی برای اقشار نیازمند جامعه باشد و در مقابل توانمندی ثروتمندان، عاملی کمکی برای مستضعفین به حساب آید و از سوی دیگر، در جنبه معنوی نیز برکت در نظام تربیتی اسلام می‌تواند با ایجاد و تقویت روحیه قناعت و استغناء و هم‌افزایی با آن‌ها در ریشه‌کنی رذائل اخلاقی چون احساس فقر، روحیه تکاثر، کنز، طمع و ...نقشی بی‌بدیل ایفا کند. از سوی دیگر، احساس فقر عامل اصلی بحران‌های اجتماعی و اخلال در تعادل روانی جامعه است و اسلام در الگوی جامع خود برای توزیع ثروت، اولویت خود را از بین بردن احساس فقر و پیشگیری از بحران‌های اجتماعی قرار داده و بیشتر از جنبه مادی توزیع عادلانه ثروت به آن توجه می‌کند چراکه اصل در اسلام جنبه معنوی زندگی بشر و تکامل و سعادت اخروی اوست. بر همین اساس، همچنان که گفته شد نظام تربیتی جامع اسلام با عناصری چون قناعت، برکت، مذمت دنیاگرایی، ترغیب به آخرت، ساده زیستی، صبر بر فقر و نیز ترک نگاه به بالادست و مرفهین، روح افراد را تربیت و در این جهت تلاش می‌کند و برکت در این مجال، اثرگذاری خاص خود را دارد.
