چکیده:
قرآن کریم رویدادهای تاریخى را خودبه‌خود و تصادفی نمى‏داند و قضا و قدر و لزوم تسلیم چشم و گوش بسته را در برابر فرمان‌های غیبى رد مى‏کند و در بیدار کردن هوش و گوش مردم مى‏کوشد تا تصور نکنند که جبر محض در زندگی آن‌ها حاکم است. قرآن این برداشت‏هاى افراطى و انحرافى را قبول ندارد و همه‌جا بر روى قوانین تاریخى تکیه مى‏کند. اگر انسان با اراده و اختیارى که خدا به او بخشیده است، نتواند از قوانین تاریخى به نفع خود بهره‌برداری و بر آن‌ها حکومت کند، قوانین تاریخى بر او حکومت‏ خواهد کرد. از آنجا که در طول زمان‌های متمادى، تاریخ به‌عنوان یک ابزار مناسب در جهت تحقیر و یا تعظیم ملت‌ها و اشخاص، بازیچه دست رهبران طاغوتی بوده ‏است و از آن سوءاستفاده مى‏کرده‏اند! بجاست که به‌عنوان یک منبع و مأخذ، مورد شناخت و تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا حقیقت روشن گردد و افرادى باید باشند که با بینش عمیق و درک صحیح این گره را گشوده و راه را براى درک حق، آسان سازند. از طرفى چون تاریخ سرگذشت گذشتگان است و گنجینه‏اى از جواهر صفات سابقین و سفینه‏اى براى لاحقین و مرآتى جهان‏نما است، باید آموخته شود و این آموختن باید با واقعیت تاریخى و تحلیل همراه باشد، اما دانستن واقعیت تاریخى با تحلیل و فلسفه کافى نیست ‏بلکه شناخت و تفکر و عقل و درایت هم لازم است. یعنى وقایع تاریخى اطلاعات معلوماتى را در اختیار آدمى قرار مى‏دهد که قوه هوش و ادراک وى درباره آن به تفکر مى‏پردازد و عقل و درایت او قبل از هرگونه تصمیم‏گیرى درباره آن تأمل مى‏کند. تاریخ همواره، شاهد و حکایت‌کننده چگونگی پیدایش، به اوج رسیدن و افول یا فروپاشی جوامع بوده است. در یک بررسی کلی، علل فروپاشی جوامع را می‌توان در دو دیدگاه مطرح کرد: 3. دیدگاه تفکر مادی؛ که عوامل انحطاط و فروپاشی (هلاکت) جوامع را فقط عواملی مانند سوء مدیریت، بحران اقتصادی و ... دانست. 4. دیدگاه تفکر الهی؛ اینکه علاوه بر عوامل طبیعی و مادی در انحطاط و فروپاشی جوامع، باید ریشه‌های فروپاشی را در عواملی مانند ظلم (بی‌عدالتی)، فساد اخلاقی حاکمان و مردم، ترک امر به معروف و نهی از منکر و ... جستجو کرد. قرآن کریم به‌عنوان یک کتاب آسمانی هدایت (اجتماعی)، در بیشتر سوره‌ها با اشاره یا تفصیل، به سرگذشت اقوام پیشین پرداخته، مانند تِلْکَ الْقُرى‏ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنْبائِها و یکی از عوامل مهم (به نظر این تحقیق، عامل اصلی) هلاکت جوامع را ظلم می‌داند؛ مانند و کم قصمنا من قریه کانت ظالمه و انشأنا بعدها قوماً آخرین و تلک القری اهلکناهم لَمّا ظلموا. از آنجایی که کتاب‌هایی در مورد عوامل انحطاط جوامع یا سنن اجتماعی الهی نوشته شده غالباً اشاره‌ای به عامل ظلم داشته و به بررسی موردی ظلم و میزان تأثیر آن در فروپاشی جوامع از دیدگاه قرآن نپرداخته‌اند و حتی برخی نویسندگان، تصریح به لزوم پرداختن جداگانه و تفصیلی این مورد تصریح کرده‌اند، لذا سؤالی که مطرح می‌شود این است که قرآن کریم تأثیر ظلم را در فروپاشی جوامع به چه میزان می‌داند؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است که ابتدا مفاهیم اصلی بحث، یعنی: ظلم، هلاکت (فروپاشی)، جامعه و سنت، به‌طور دقیق بررسی شود و همین‌طور اشاره‌ای به سایر عوامل مهم در فروپاشی یا انحطاط جوامع شود. در مرحله بعد که موضوع اصلی این تحقیق هم هست، به بررسی ظلم در آیات قرآن کریم و مصادیق آن پرداخته شود. در مرحله سوم می‌بایست به بررسی ظلم در جوامع پرداخت و با توجه به اینکه این تحقیق در پی نظر قرآن در مورد سنت‌های تاریخی است لذا به بررسی جوامعی که قرآن به آن‌ها تصریح کرده است، می‌پردازیم؛ و در نهایت به چرایی و علت هلاکت جوامع به‌واسطه ظلم و تأثیر آن در هلاکت می‌پردازیم؛ که این مراحل، همان فصل‌های تحقیق است که در پاسخ به سؤالات اصلی و فرعی تحقیق مطرح می‌شوند. روش و شیوه تحقیق: روش تحقیق در این رساله، کتابخانه‌ای و متن پژوهی بوده است، لذا جهت پاسخ به سؤال اصلی و سؤالات فرعی با مراجعه به کتابخانه‌هایی چون کتابخانه ‌آیت‌الله بروجردی (بخش محققین)، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، کتابخانه دانشگاه باقرالعلوم (ع) و ... و استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال: نرم‌افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم‌افزارهای کتابخانه آیت‌الله بروجردی (عضویت در قسمت) و... به بررسی موارد زیر پرداخته شد: بررسی مفاهیم ظلم، فروپاشی (هلاکت)، جامعه، سنت الهی با مراجعه به کتب لغت و کتب اختصاصی مفاهیم قرآنی و تفاسیر بررسی مختصر عوامل هلاکت جوامع از دیدگاه فلاسفه تاریخ استخراج آیات مربوط به مصادیق ظلم، جوامع ظالم، هلاکت جوامع، سنن الهی مراجعه به تفاسیر قرآن (منابع اصلی) جهت بررسی آیات مراجعه به کتب تاریخ و تفسیر جهت بررسی تاریخ جوامعی که در قرآن مطرح شده است. پیشینه تحقیق: این موضوع را می‌توان در کتب و تحقیقاتی که به عوامل انحطاط جوامع و سنن الهی پرداخته‌اند مشاهده کرد؛ اما مسئله این است که همه این کتب و مقالات، ظلم را در حد عاملی، در کنار سایر عوامل انحطاط و هلاکت جوامع ذکر کرده‌اند و به بررسی موردی و تفصیلی آن نپرداخته‌اند، چراکه هدف این کتب بررسی کلی عوامل بوده است نه بررسی موردی عوامل که از جمله آن کتاب‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: 1) علل انحطاط و سقوط جوامع از دیدگاه قرآن، سید حسین رکن‌الدینی، 2) سنت‌های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن، سید محمدباقر صدر، 3) علل انحطاط جامعه از دیدگاه قرآن، علی قائمی، 4). فلسفه تاریخ، شهید مرتضی مطهری، 5. جامعه در قرآن، آیه الله عبدالله جوادی آملی. اهمیت و فایده این تحقیق، البته واضح و روشن است اما مهم‌ترین آن‌ها را در این موارد می‌توان ذکر کرد: 1) پررنگ کردن توجه به منابع دینی به‌ویژه در بررسی‌های نظری تاریخ 2.) برجسته‌سازی توجه به قانون‌مندی‌ها و سنت‌ها در مباحث تاریخی 3) تدبر و تعقل در احوال اقوام گذشته؛ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الَّذینَ مِنْ قَبْل. سؤالات «اصلی و فرعی» تحقیق: سؤال اصلی: دیدگاه قرآن در تأثیر ظلم بر فروپاشی جوامع چیست؟ سؤالات فرعی: 1.) مصادیق ظلم در قرآن چیست؟ 2) قرآن کریم فروپاشی چه جوامعی را به‌واسطه ظلم بیان کرده است؟ 3.) دلایل قرآن بر اینکه؛ علت اصلی فروپاشی و هلاکت جوامع، ظلم است؛ چیست؟ چارچوب نظری تحقیق: تاریخ قانونمند است و قوانین حاکم بر تاریخ، قوانین (سنت‌های) خداوند است. هلاکت جوامع به‌واسطه عامل انسانی است و ظلم یکی از آن‌هاست. فرضیه تحقیق: فرضیه از مختصات علوم اجتماعی است و تحقیقات تاریخی اغلب از نوع وصفی و اکتشافی و تک پاسخی هستند لذا نیازمند فرضیه نیستند؛ اما فرضیه در این تحقیق؛ ظلم عامل اصلی به هلاکت رسیدن جوامع است و این یکی از سنت‌های (قوانین) الهی است که تغییر و تبدیلی در آن راه ندارد. پیش‌فرض‌های تحقیق: قوانین و سنت‌های خداوند تغییر ناپذیرند. تاریخ قانونمند است و قوانین (سنت‌های) خداوند حاکم بر تاریخند. آنچه در قرآن کریم به‌عنوان تاریخ (سرگذشت) اقوام ذکر شده از مسلمات تاریخی (نص) است.
کلیدواژه‌ها:تأثیر، ظلم، فروپاشی (هلاکت)، جوامع، سنت‌های تاریخی.
توضیحات بیشتر:
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق از چهار قسمت تشکیل شده است:
«کلیات»
«دسته‌بندی آیات مربوط به ظلم»
«بررسی ظلم در تاریخ انبیاء (ع)»
«چرایی و فلسفه هلاکت جوامع به‌واسطه ظلم»
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه