چکیده:
جهت کشف معنای سنت از دو راه تاریخ انگاره و معناشناسی اقدام گردیده و تلاش شده از برآیند این دو روش به معنای مقصود از مفهوم دست پیدا کرد. معناشناسی سنت با توجه به کاربردهای روایی و قرآنی و بر اساس روش جانشینی و همنشینی صورت پذیرفت. واژه سنت در روایات به معانی قانون و ضابطه، نظر و عقیده، سیره نهادینهشده در میان آحاد اجتماع در روایات وارد شده است. البته سنت در سه مورد در تقابل معنایی با واژهای دیگر قرار گرفته است که این خود در فهم معنایی سنت مؤثر است که عبارتند از: سنت در مقابل بدعت، سنت در مقابل واجب، سنت در مقابل کتاب. این واژه در کاربردهای قرآنی خویش در معانی قانون (طریقه و روش)، آداب و رسوم زندگی، امری ثابت و تکرارپذیر نیز استعمال شده است. در نگاه انگارهای به مفهوم سنت و تطابق معنای آن با قبل از اسلام دریافتیم سنت همان قانونی است که بر اثر توافق همگانی که در میان افراد جامعه ایجاد میکند بستری برای دوام و استمرار آن حکم را در درون جامعه مهیا میسازد. سه مؤلفه معنایی سنت که عبارتند از: قانون، شفاهی بودن و ثابت بودن در هر دو نظام (قبل و بعد از اسلام) مشترک میباشند. به هر روی، معنای برداشت شده از سنت نبوی با لحاظ اینکه مسلمانان موظف بودند بر اساس این سنت عمل کنند، اگرچه در عمل عدول از سنن جاهلی محسوب میشود، ولی در معنای سنت، نشاندهنده حفظ کلیت آن معناست. تغییرات معنایی سنت در بستر بومهای حدیثی مدینه، مکه، بصره و کوفه شکل گرفت. نخستین معنای سنت توسط اصحاب اثر مثابه سخنان پیامبر (ص) و صحابه و تابعین و سیره مسلمانان (بلاغات) معنا کردند. اصحاب حدیث گسترده بودن و نظام گسیختگی این معنا را درک کرده و به محدود نمودن دایره سنت پرداختند. سپس با ظهور اصحاب ارایت، سنت به معنای ایجاد فقهی تقدیرگرا و نظاممند شکل گرفت. در ادامه اصحاب رأی کوشیدند با تکمیل کار ناتمام اصحاب ارایت، سنت را به معنای نظام فقهی تدوینیافته با گرایش به رأی گرایی پایهگذاری نمایند. در پایان نیز شافعی با گرایش به اصحاب حدیث توانست با در هم شکستن نظام بوم گرایی، سنت را به معنای احادیث مرفوع تغییر دهد. امام صادق (ع) به جهت همزمانی با جریانات مذکور، بهنقد هر دو دیدگاه اصحاب حدیث و اصحاب رأی پرداخته و نقاط ضعف مکاتب ایشان را گوش زد نموده و معنای صحیح از سنت را بیان نمودهاند.
کلیدواژهها: سنت، قانون، اصحاب حدیث، اصحاب رأی، بوم.
مقالات مرتبط:
جریانهای فقهی سدهی دوم هجری و اثر آنها بر تحول مفهوم سنت، مهدی ایزدی، علی مهماننواز، صحیفه مبین، پاییز و زمستان 1391، شماره 52، (24 صفحه، از 59 تا 82)، (علمی _ پژوهشی).